در دنیای شگفت‌انگیز برق و الکترونیک، ابزارهای مختلفی وجود دارند که به مهندسان، تعمیرکاران، دانشجویان و حتی افراد عادی در جهت درک و رفع مشکلات مداری کمک می‌کنند. در میان این ابزارها، مولتی‌متر جایگاه ویژه‌ای دارد و مانند چشم و گوش متخصصان در این حوزه عمل می‌کند.
مولتی‌متر دستگاهی چندکاره و همه‌فن‌حریف است که با اندازه‌گیری پارامترهای مختلف الکتریکی، مانند ولتاژ، جریان، مقاومت، فرکانس و ظرفیت، به شما در عیب‌یابی، تست و ساخت مدارهای الکتریکی و الکترونیکی کمک می‌کند.
در این مقاله، قصد داریم به دنیای شگفت‌انگیز مولتی‌متر سفر کنیم و با قابلیت‌ها، کاربردها و اهمیت استفاده از این ابزار پرکاربرد آشنا شویم.
بیشتر بخوانید: اسیلوسکوپ چیست؟
مولتی متر چیست؟
مولتی‌متر دستگاهی است که قابلیت اندازه‌گیری و تست چندین پارامتر مختلف را دارد. این دستگاه، یک ابزار الکترونیکی دستی است که برای اندازه‌گیری پارامترهای الکتریکی متعدد مانند ولتاژ، جریان، مقاومت الکتریکی،ظرفیت خازنی، دما، فرکانس و ... در یک مدار جهت تست یا رفع عیب استفاده می‌شود.
مولتی‌مترهای جدید دارای طیف وسیعی از ویژگی‌ها و قابلیت‌ها هستند که آنها را به ابزاری ارزشمند برای تعمیرکاران برق، مهندسان، علاقه‌مندان و دانش‌آموزان تبدیل می‌کند. مولتی‌مترها همچنین دارای یک نمایشگر عقربه‌ای یا دیجیتالی هستند که مقادیر پارامترها توسط این نمایشگر قابل قرائت است.
علاوه بر این هر مولتی‌متر دو پراب قرمز و مشکی دارد. پراب مشکی معمولاً به COM مولتی‌متر یا منفی آن وصل می‌شود. پراب قرمز نیز در صورت اندازه‌گیری پارامترهای مختلف به V+ وصل می‌شود. تنها در صورت اندازه‌گیری جریان، بایستی پراب قرمز را به ترمینال جریان وصل کرد. در تصویر زیر یک مولتی‌متر و قابلیت‌های آن را مشاهده می‌فرمایید:
قابلیت‌های مولتی متر
مولتی‌مترها بسته به برند و نوعی که خریداری می‌کنید می‌توانند قابلیت‌های اندازه‌گیری بسیار مختلفی داشته باشند که مهم‌ترین آنها در ادامه اشاره شده است:
1) اندازه‌گیری ولتاژ
یکی از وظایف اساسی مولتی‌متر اندازه‌گیری ولتاژ است. مولتی‌متر می‌تواند سطح ولتاژ را در نقاط مختلف یک مدار الکتریکی چه در حالت DC(جریان مستقیم) و چه در حالت AC(جریان متناوب) اندازه‌گیری کند. این قابلیت برای تشخیص مشکلات منبع تغذیه، آزمایش باتری‌ها و بررسی صحت اتصالات الکتریکی ضروری است.
2) اندازه‌گیری جریان
مولتی‌مترها همچنین قابلیت اندازه‌گیری جریان الکتریکی در مدار را دارند. با قرار دادن مولتی‌متر به صورت سری با مدار می‌توان شدت جریان را که بر حسب آمپر، میلی‌آمپر، یا میکروآمپر بیان می‌شود، با دقت بالا تعیین کرد. این ویژگی برای تشخیص عبور جریان و مقدار آن در مدارات مختلف بسیار کاربردی و ضروری می‌باشد.
3) اندازه‌گیری مقاومت
یکی دیگر از وظایف کلیدی مولتی‌متر، اندازه‌گیری مقاومت است. با استفاده از پراب‌های مولتی‌متر می‌توان مقدار مقاومت هادی‌ها و یا مقاومت‌های موجود در مدار را اندازه‌گیری کرد. این قابلیت به عیب‌یابی قطعات معیوب، شناسایی مدار باز(open circuit) یا اتصال کوتاه(short circuit) در مدارات کمک می‌کند.
4) تست اتصال کوتاه یا تست بازر
مولتی‌مترها اغلب دارای یک حالت تست بازر یا تست اتصال کوتاه هستند که به مهندسین و تعمیرکاران، امکان تشخیص اتصالات صحیح و یا قطعی‌ها را در مدارات فراهم می‌آورد. در این حالت هنگامی که پراب‌ها به سرهای مدار متصل می‌شوند، در صورت برقراری اتصال بین دو نقطه، مولتی یک بوق صوتی منتشر می‌کند و به این ترتیب، شناسایی سیم‌کشی معیوب یا قطعات آسیب‌دیده را ساده می‌کند.
5) تست دیود
بسیاری از مولتی‌مترها دارای عملکرد تست دیود هستند. این امکان برای تشخیص سلامت دیودها، ترانزیستورها و سایر ادوات نیمه‌هادی بسیار مفید خواهد بود. این سیستم با اعمال یک ولتاژ کوچک بر روی دیود و مشاهده افت ولتاژ فوروارد آن، امکان تشخیص سلامت یا عیب در دیود را فراهم می‌آورد.
6) اندازه‌گیری ظرفیت خازن و فرکانس
بعضی از مولتی‌مترهای پیشرفته، قابلیت اندازه‌گیری ظرفیت خازنی را نیز ارائه می‌دهند. این قابلیت به فرد طراح یا تعمیرکار این امکان را می‌دهد که بتواند ظرفیت خازن‌ها را در یک مدار اندازه‌گیری کند. این امکان برای عیب‌یابی خازن‌ها و انتخاب خازن‌های مناسب برای طراحی مدار و ارزیابی سلامت آنها بسیار مفید است.
همچنین وجود قابلیت اندازه‌گیری فرکانس می‌تواند در تشخیص سلامت آی‌سی‌های PWM در تغذیه سوئیچینگ مورد استفاده قرار گیرد.
7) اندازه‌گیری دما
برخی از مولتی‌مترهای پیشرفته‌تر می‌توانند دما را نیز اندازه‌گیری کنند. این قابلیت با استفاده از سنسورهای دما مانند ترموکوپل یا RTD انجام می‌شود و برای اندازه‌گیری دمای اجسام، قطعات الکترونیکی و یا محیط‌های مختلف کاربرد دارد.
8) تست ترانزیستور
برخی از مولتی‌مترهای حرفه‌ای قابلیت تست ترانزیستور را نیز ارائه می‌دهند. این قابلیت با بررسی پیوندهای مختلف ترانزیستور و اندازه‌گیری پارامتر hfe به تشخیص سلامت یا عیب در ترانزیستور کمک می‌کند. همچنین به کمک مولتی متر می‌توان پایه‌های ترانزیستور و نوع ترانزیستور از نظر NPN یا PNP بودن را نیز تشخیص داد.(نحوه تشخیص پایه‌های ترانزیستور و نوع ترانزیستور با مولتی‌متر)
9) سایر قابلیت‌ها
علاوه بر موارد ذکر شده، برخی از مولتی‌مترها ممکن است قابلیت‌های دیگری مانند اندازه‌گیری القا، اندازه‌گیری ESR خازن، تست اتصالات دیود، تست پیوستگی سیم‌ها و اندازه‌گیری dB را نیز ارائه دهند.
کاربرد مولتی متر
مولتی‌مترها نقش بسیار مهمی در کاربردهای مختلف دارند و برای افراد مختلف کاربرد دارند که مهم‌ترین آنها در ادامه بیان شده است:
1) مهندسی برق
مهندسان برای طراحی، تست و نگهداری مدارات و از مولتی‌مترها استفاده می‌کنند تا از عملکرد و ایمنی بهینه سیستم‌های الکتریکی و الکترونیکی طراحی و ساخته شده، اطمینان حاصل کنند.
2) تعمیر لوازم الکترونیکی
تکنسین‌ها، مهندسین و تعمیرکاران از مولتی‌متر برای تشخیص و تعمیر عیوب در دستگاه‌های الکترونیکی، از تلفن‌های هوشمند و رایانه‌ها گرفته تا لوازم خانگی استفاده می‌کنند.
3) تعمیر و نگهداری خودرو
مکانیک‌ها از مولتی‌متر برای عیب‌یابی مشکلات الکتریکی در وسایل نقلیه، مانند سنسورهای خراب، سیم‌کشی معیوب، تشخیص سلامت باتری و مشکلات سیستم شارژر استفاده می‌کنند.
4) آموزش
مولتی‌مترها ابزارهای ضروری در محیط‌های دانشگاهی هستند. از این دستگاه‌ها برای آموزش اصول اساسی برق، تجزیه و تحلیل مدار و تکنیک‌های اندازه‌گیری به دانش‌آموزان و دانشجویان استفاده می‌شود.
جمع بندی
در این مقاله، ابتدا به معرفی مولتی‌مترها پرداخته شد. سپس قابلیت‌ها و امکانات این دستگاه و همچنین اهمیت استفاده از این دستگاه جهت تست و رفع عیب مدارات و سیستم‌های برقی مختلف و همچنین کاربردهای مهم مولتی‌متر توضیح داده شد.
تمامی موارد فوق را به صورت عملی همراه با نکات تجربی دیگر در مورد مولتی‌مترها به طور کامل در دوره جامع آموزش الکترونیک بررسی کرده‌ایم.
در پایان، ممنون که همراه ما بودید. هر سوال یا ابهامی در مورد مطالب ارائه شده در این مقاله دارید حتما در کامنت ها بنویسید، به تمام سوالات پاسخ داده میشه. اگه انتقاد یا پیشنهادی هم داشتید ممنون میشم با ما در میان بزارید.
منابع: Techopedia Tameson
