سلف یا القاگر چیست؟

معرفی سلف الکتریکی و کاربرد آن

سلف یا القاگر (Inductor) که به آن چوک (Choke) و کویل (Coil) هم گفته می شود، یکی دیگر از قطعات کاربردی دستگاه ها و تجهیزات الکترونیکی است که از آن برای ذخیره انرژی استفاده می شود و از بعضی جهات، شباهت هایی با خازن دارد. سلف ها انواع مختلفی دارند که بعضی از خصوصیات آنها با هم متفاوت است. در ادامه به معرفی آنها و کاربرد هر کدام می پردازیم.

سلف چیست؟

سلف یا القاگر یک قطعه الکترونیکی دو پایه است که در صورت عبور جریان از آن، انرژی الکتریکی را به صورت میدان مغناطیسی در خود ذخیره می کند. سلف در ساده ترین شکل خود، یک سیم است که به دور یک هسته مرکزی پیچیده شده است. این قطعه که یک المان پسیو (passive) است مهمترین مشخصه اش این است که در برابر تغییرات جریان مخالفت یا مقاومت می کند.

این ویژگی مقاومت سلف در برابر تغییرات جریان، اندوکتانس (Inductance) نام دارد که با حرف L نشان داده میشود. واحد اندوکتانس، هانری است و آن را با حرف H نشان می دهند. هانری نیز مانند فاراد واحد بزرگی است و سلف های موجود در مدارهای الکترونیکی در رنج های میلی‌هانری، میکرو‌هانری و نانو‌هانری عرضه می شوند.

ساختار سلف

در حالت کلی، سلف از یک سیم مسی که به دور یک هسته مرکزی پیچیده شده است، ساخته می شود. البته این هسته می تواند وجود نداشته باشد که در این حالت می گوییم سلف از نوع هسته هوا (Air Core Inductor) است. فرض کنید همانند شکل زیر یک سلف داریم که روی یک هسته استوانه ای پیچیده شده است. A سطح مقطع هسته، l طول هسته، N تعداد دور سیم پیچ و μ ضریب نفوذپذیری هسته است که به جنس هسته بستگی دارد. ظرفیت یا اندوکتانس سلف از رابطه زیر به دست می آید:

نمایش ساختار سلف الکتریکی

طبق رابطه فوق اندوکتانس، متناسب با توان دوم N است بنابراین هر چه تعداد دور سیم پیچی سلف بیشتر باشد، اندوکتانس بزرگتر خواهد بود. همچنین هر چه سطح مقطع هسته سلف بزرگتر باشد، اندوکتانس نیز بیشتر می شود اما اندوکتانس با طول سیم پیچ رابطه عکس دارد و هر چه این طول بیشتر باشد اندوکتانس کمتر خواهد بود. علاوه بر اینها، طبق رابطه فوق مشخص است که هر چه هسته سلف دارای ضریب نفوذپذیری مغناطیسی بزرگتری باشد، اندازه اندوکتانس آن بزرگتر میشود.

عملکرد سلف

سلف با ذخیره موقت انرژی در یک میدان مغناطیسی و سپس آزاد کردن این انرژی در مدار، نوسانات و جهش های جریان را کاهش می دهد. طبق قانون القای فارادی، اگر جریان عبوری از سلف متغیر باشد در دو سر سیم پیچ سلف، یک ولتاژ القایی به وجود می آید که اندازه این ولتاژ با حاصل‌ضرب اندوکتانس سلف در نرخ تغییرات جریان برابر است. لازم به ذکر است که اگر جریان عبوری از سلف، DC باشد و تغییرات جریان نداشته باشیم هیچ ولتاژی در آن القا نمی شود. به همین دلیل سلف در مدارات DC مانند یک اتصال کوتاه و در واقع مانند یک سیم رفتار می کند.

کاربرد سلف و القاگر

سلف در مدارات الکتریکی می تواند کاربردهای مختلفی داشته باشد که در ادامه به مهمترین آنها می پردازیم:

  • فیلتر: از سلف معمولا به همراه خازن و  مقاومت جهت ایجاد فیلتر برای مدارات آنالوگ و همچنین در پردازش سیگنال استفاده می شود.
  • سنسور: از سلف در سنسورهای القایی که از راه دور عمل می کنند استفاده می شود، مانند دستگاه فلزیاب و دستگاه تشخیص سلاح در ورودی اماکن مهم. همچنین این سنسورها در سیستم های حمل و نقل مثل قطار و یا در تشخیص ترافیک در تقاطع های چراغ راهنمایی کاربرد دارند.
  • ترانسفورماتور: از ترکیب چند سیم پیچ با هسته مشترک، ترانسفورماتور به وجود می آید. از ترانس ها برای افزایش و کاهش ولتاژ و همچنین ایزوله کردن ولتاژ در مدارات و تجهیزات الکترونیکی استفاده می شود.
  • ذخیره انرژی: از سلف ها نیز مانند خازن ها می توان برای ذخیره انرژی در مدار استفاده کرد. این کاربرد بیشتر در منابع تغذیه سوئیچینگ (به عنوان مثال مبدل بوست) کاربرد دارد.
  • موتور: از سیم پیچ ها در موتورهای الکتریکی نیز استفاده میشود. در موتورها (مثلا موتور کولر) جریان الکتریکی وارد سیم پیچ می شود و میدان مغناطیسی ایجاد می کند که این میدان در نهایت باعث چرخش موتور میشود.
  • رله: سیم پیچ ها در ساختمان رله ها نیز کاربرد دارند. رله الکتریکی از دو کنتاکت، هسته آهنی و سیم پیچ تشکیل شده است و وقتی سیم پیچ برقدار می شود کنتاکت های رله تغییر وضعیت می دهند.
  • مدارات نوسان ساز و مدارات فرستنده رادیویی
  • میکروفون ها و بلندگو ها

معرفی انواع سلف الکتریکی

انواع مختلف سلف ها را می توان بر اساس نوع ماده مورد استفاده در هسته و همچنین بر اساس ساختمان مکانیکی آن ها دسته بندی کرد که در ادامه به هر کدام از آنها می پردازیم. 

1) انواع سلف براساس ماده هسته

سلف ها از نظر نوع ماده به کار رفته در هسته آنها به انواع سلف هسته هوا، سلف هسته آهن، سلف هسته فریت و سلف با هسته پودر آهن تقسیم بندی می شوند.

1-1) سلف با هسته هوا

ساده ترین نوع سلف ها، سلف های فاقد هسته اند که به آنها سلف های هسته هوایی می گویند. در این نوع سلف ها ممکن است از مواد غیر مغناطیسی مانند پلاستیک یا سرامیک برای هسته استفاده شود. مزیت این سلف ها، تلفات بسیار پایین آنهاست، از این رو در کاربردهای فرکانس بالا مثل مدارات رادیویی و مخابراتی از این سلف ها استفاده میشود.

سلف هسته هوا

1-2) سلف با هسته آهن

در سلف هسته آهن (Iron Core Inductor) که به آن سلف فرومغناطیسی هم می گویند،  هسته از جنس آهن است و با توجه به ضریب نفوذپذیری مغناطیسی بالای آهن، این سلف ها دارای اندوکتانس بالایی هستند. اما از این سلف ها نمی توان در فرکانس های بالا استفاده کرد چون تلفات هسته آنها در فرکانس های بالا زیاد است. از این سلف ها در ساخت ترانسفورماتورها و همچنین در تجهیزات صوتی استفاده می شود.

سلف هسته آهن

1-3) سلف با هسته فریت

یکی از پرکاربردترین سلف ها در الکترونیک، سلف هسته فریت (Ferrite Core Inductor) است. ماده این هسته یعنی فریت، ترکیبی از اکسید آهن و فلزات دو ظرفیتی مانند سرب، نیکل، کبالت و فلزات مشابه دیگر است. فریت ها در حالت کلی دو نوع هستند، فریت های نرم و فریت های سخت.

هسته فریت، در فرکانس های بالا تلفات پایینی دارد و به همین علت در منابع تغذیه سوئیچینگ، هم برای هسته سلف و هم برای هسته ترانسفورماتورها از فریت استفاده می شود. از جمله سلف های هسته فریت می توان به سلف بشکه ای، سلف مقاومتی، سلف smd و فریت بید اشاره کرد.

سلف با هسته فریت

1-4) سلف با هسته پودر آهن

سلف با هسته پودر آهن (Iron Powder Core Inductor) دارای هسته ای با مواد مغناطیسی به همراه شکاف هوایی است که این شکاف هوایی به طور یکنواخت در طول هسته توزیع شده است و این یکی از مزیت های سلف پودر آهن است. این سلف ها دارای تلفات جریان گردابی و تلفات پسماند بسیار کمی هستند و معمولا در منابع تغذیه سوئیچینگ و به عنوان فیلتر به کار می روند.

سلف با هسته پودر آهن

2) انواع سلف براساس ساختمان مکانیکی

سلف ها از نظر ساختمان مکانیکی به انواع سلف مبتنی بر بوبین (Bobbin Based Inductor)، سلف حلقوی یا تورویدی (toroidal inductor)، سلف سرامیکی چند لایه (Multi-layer Ceramic Inductor)، سلف فیلم (Film Inductor)، سلف متغیر (Variable Inductor) و سلف قالبی (Molded Inductor) تقسیم بندی می شوند.

نماد مداری سلف

در مدارات الکتریکی، سلف های بدون هسته، با هسته آهن، با هسته فریت و سلف متغیر را با نمادهای مداری زیر نشان می دهند:

نماد مداری سلف

جمع بندی

در این مقاله، نکات مهم و کاربردی که در عمل برای کار با سلف ها لازم است بدانیم مورد بررسی قرار گرفت و به سوالاتی مثل سلف چیست و چه کاربردی دارد؟ و انواع مختلف سلف چیست؟ پاسخ داده شد.

تمامی موارد فوق را به صورت عملی همراه با نکات تجربی دیگر در مورد انواع سلف ها و نقش آنها در بردها و دستگاههای مختلف به طور کامل در دوره آموزشی جامع الکترونیک شو بررسی کرده ایم.

در پایان، ممنون که همراه ما بودید. هر سوال یا ابهامی در مورد مطالب ارائه شده در این مقاله دارید حتما در کامنت ها بنویسید، به تمام سوالات پاسخ داده میشه. اگه انتقاد یا پیشنهادی هم داشتید ممنون میشم با ما در میان بزارید.

 

هادی حاجی محمدی

13 مطلب منتشر شده

هادی حاجی محمدی هستم، علاقمند به دنیای الکترونیک و سیستم‌های هوشمند. در زمینه منابع تغذیه سوئیچینگ، اینترنت اشیا و برنامه‌نویسی بردهای الکترونیکی فعالیت داشتم و در حال حاضر مقالات وبلاگ برقی شو رو می نویسم.

درباره این مطلب نظر دهید !
قالب فروش فایل

مطالب مرتبط